Доьзалехь кIезиг бийцар, ишколехь ледар Iамор. Говзанчаша а, хьехархоша шаьшша а коьртачех коьрта и бахьанаш лору нохчийн мотт тIекхуьучу чкъурана дика цахааран. Коьртаза бахьанаш а ду дуккха а – махкахь дукхахдолу телехьожийлаш, ладугIуш берш берриш бохург санна нохчий белахь а, оьрсийн маттахь дIадахьар, бу мел бохучу Iедалдайша буьйцург а изза оьрсийн мотт, ма-дарра аьлча-м, эбина оьрсийн а, я нохчийн а боцу мотт хилар.
Тахана нохчийн маттехь долу хьал, оьрсийн матто цунна беш болу тIеIаткъам, терзана тIехь ала цунах, я куьзгана чохь санна ала, тIех дика схьаго ишколашкахь. Со цхьана кIоштан ишколехь 3-чу классехь ву. Аса берашка хоьтту, сайна гергахь, царна ца хиъча ца довлу-кх аьлла хеталуш долу дешнаш. Жоьпаш ишта ду.
Хеттаршша-м ас дуккха дина, амма 18-19 берашна юкъахь цхьанна, мел тIех а шинна хаахь кхин ца хаьа масала нохчийн маттахь кху дешнийн маьIнаш: - кит, тарсал, жIов, стом, хIордкема, хорсам, тIай ишта кхин а, кхин а. Царна хаьа, амма оьрсийн маттахь ду жоьпаш. Сан къамел хиллачу берийн хьехархочо Хадишта ишта кхетадо дешархошна цхьацца цIерш оьрсийн маттахь дикох йовзар.
«Суна-м ца хаьа ша сахьташ кIезиг хилар дацахь. Оьрсийн маттахь пхи сахьт ду кIирнах,ткъа нохчийн маттахь шиъ бен дац. Цунна хирг хир ду-кх. И хIун ду аьлчи гIортор оьрсийн маттана алсам йина. Сахьташ дукха хиларна царна оьрсийн маттахь дешнаш дукха хаьа. Сахьташ кIезиг долуш дешнаш гочдан а лара а ца ло. Цундела царна ца хаьа.
ЦIахь буьйцург а ийна мотт бу…Хьажал чийлак олура, нохчийн маттахь, хIинца ведро бен царна хIумма а ца хаьа,киншкаш тIехь а яздо ведар. Шелиг,черма дара хьалха хIинца цунах бочка а олу, ва кадушка а олу. Ца бийцаре терра ду-кх»
Шуна мотта тарло нохчийн мотт хаарехь оццул ледара гайтам лахарчу классехь бен бац. ХIан-хIа. Кхин заздаьккхина хьал дац лакхарчу классашкахь а. Со кхана-лама ишколера бовла а бевлла, баккхий хилар тIедужур долчу, 11-чу классан кегийрхошка хеттаре ваьлла ву хIинца. Цара бIаьрганегIар а ца тухуш, ахь суьрташ гайтича тотех попугай олу,жIаьлинускалх гриб олу, бIогIамах –столб, лоьмах-лев.цIоькъалоьмах-тигр ишта кх. дIа а. ЛадугIу вай.
-Хьоькх. И бохург хIун ду? «Ца хаьа. Хаац. Ца хаьа. Пятно».
-Суна кхаъ хилла Мохьмадна и хиъна.
-БIаьрмециг хьанах олу? «Ца хаьа, Ца хаьа суна».
«Карчолиг» хIун ю? «Дамаран цу» бохург хIун ду? Ишта ала тарло: ас дамаран цу бира цунах. И хIун бохург ду? Баргол?
Цхьаболчу говзанчаша а, хьехархоша а чIагIдарца ,бегашена а дойцуш, кхос-кхоссалуш, яккхий гIулчаш а йохуш, бухбацаре, доьза баре боьдуш бу ненан мотт. Оццул ницкъала а, боккха а лору нохчийн меттан кханенах дог лозуш болчара цунна оьрсийн матто беш болу тIеIаткъам.
Нохчийн маттана хуьлуш дерг, Iедалан коьртехь болчаьрга дIакхачо, церан кхетаме дижо, тидам-тергоне эцийта, шакарца-маьхьарца дIакхайкхо схьагуш некъ а боцуш, хилча а дукхахберш майрра бакъдерг дIадовзийта хIитта а ца хIуттуш гIелонехь бу ненан нохчийн мотт. Маццалц? Маца вер ву бала кхочург? Цу а .кхечу а хеттаршна жоьпаш маца хир ду а.я цкъа а хир ду дацца а хууш дац.
