Москохара а, Петарбухера а бахархошна дукха беза оьрсий а, белорусаш а, украинахой а, ткъа бIаьрга бан ца беза Совета пачхьалкхана юкъайогIуш хиллачу Къилберачу республикашкара бахархой. Шайга безам ца хиларехь хьалхарчу меттехь бу кавказхой а, таджикаш а. Цу могIарехь ша аьлча пхоьалгIачу меттехь бу нохчий. Иштта ду ВЦИОМ олучу Оьрсийчурча талламан центро бинчу таллам жамIаш.
ВЦИОМ-о бинчу талламана юкъаозийна хилла 1200 Москохара а, оццула Петарбухера а бахархой. Жоп лехнарг ду муьлхачу къаьмнийн векалш беза, муьлхачу къаьмнийн векалш ца беза цу нахана бохург. ЖамIаш иштта ду. Москохара а, Петарбухера а бахархошна уггара дукха безарш бу оьрсий. 44 % Москох, 52 % Петарбухехь.
ШолгIачу меттехь бу белорусаш 17 %, 14 %. КхоалгIа меттиг дIалоцуш бу украинахой. Уьш безаш бу 15 % Москохара а, 11 % Петарбухера а бахархой.
Цу тIехь Оьрсийчоьнан коьртачу шина гIалийн бахархойн кхечу къаьмнашка болу безам чекхболуш бу. Цара дикачу агIора тIеоьцучу кхечу къаьмнийн векалийн терахь ду кхаъа процентана уллехь Iуьллуш.
Москохара а, Петарбухера а бахархошна бIаьрга дан ца дезачу къаьмнийн цIе-йоза мелла а шуьйра ду. Цхьа а шеко а йоцуш, цунна буьххьехь бу Кавказерачу къаьмнийн векалш. Уьш гича ца мега 31 % Москохара а, 28 % Петарбухера а бахархой.
Цхьацца къаьмнаш схьаэцна аьлча, цу шина гIаларчу нахана уггара ца безарш бу таджикаш (24 %, 23 %). Москох кхоалгIачу меттехь бу азербайджанхой (17 %). ЙоьалгIачу меттехь бу узбекаш (13 %). Петарбухехь хьал нийсса бIостанехьа ду. 18 % бахархошна узбекаш ца беза, 11 % азербайджанхой ца беза.
Шина а мегополисехь харцахьа йолчу рейтингехь пхиолгIачу меттехь бу нохчий. Москох нохчий ца беза 12 % бахархошна, Петарбухехь 8 % бахархошна.
Москох нохчашна тIехьа богIуш бу гуьржий. Уьш ца беза цу гIаларчу 9 % бахархошна. Такхха бу эрмалой (6%), дагестанхой (5%), Азера нах а, гIиргIазой а ца беза 4 % бахархошна.
Петарбухехь Азера нах ца безачу бахархойн терахь ду 7%, гуьржий ца беза цу гIалахь 6%, дагестанхой 5% бахархошна.
Цхьаболчу цу кеппарчу талламан говзанчашна хетарехь, белорусаш а, украинахой а Москох а, Петарбухехь а дика тIеэцаран бахаьана ду уьш оьрсех баш къаьсташ ца хилар. Кавказерачу нахана оьрсий реза бац уьш дукха чехка а, сихха лата кийча а бу бохуш.
Ткъа Юккъерачу Азера нах церна ца беза цара Оьрсийчу а богIий, меттигерачу бахархошна болх ца кхочуьйту бохуш.
Нохчийн дуьненерачу конгрессан куьйгалхо Тепс Дени дуккха а шерашкахь ваьхна ву Петарбухехь. Шен а, ша санна болчу вайнехан а, меттигерачу бахархойн а юкъаметтигех лаьцна иштта дуьйцу цо.
Тепс: «Хьалха, со цига дуьххьара дIаваханчухенахь, неха вайнахаца йолу юкъаметтиг дика яра. ХIинца, тIаьхь-тIаьхьа, и тIемаш буьйлабелчахьана, церан вайца йолу юкъаметтиг дика яц. ХIора шарахь уьш во хуьлуш схьадогIуш дара иза кху шерашкахь».
Нохчийн дуьненерачу конгрессан куьйгалхочунна Тепс Денина хетарехь ша-дерриг а аьлча санна дозаш ду Оьрсийчурча Iедалехь болчу нахана хетачух.
Тепс: «Цхьана агIора шен политике хьаьжжина ду иза. ТIемаш бахьанехь цара шайн национал-патриотизм айира, вайца долу хьал гал доккхуш, вайца уьш мелла а дера хилийта».
Ткъа муха жоп лур дара-те ВЦИОМ-о хIоттийначу хаттарна нохчаша, аьлла Соьлжа-гIалин урамашка телефон а карахь аравелира Маршо Радион корреспондент Султанов Ахьмад.
Султан 1990 шарахь вина ву. Жима волуш дуьйна шена гина бала оьрсашца бозало шен, бохуш дуьйцу цо.
Султан: «Суна цабеза гIазакхий. ТIом беш а, бойъуш а, гIело йеш а хилча цхьанне а везар ма-ваций гIазакхий. Тахана гIазакхашна а ца деза вай. Барт а хилла, тIом дIа а баьлла Iаш далахь а, дукха хало хьегна къам ма-дай вайн нохчийн къам.
Дуьххьара тIом болчу хенахь 4 шо хан яра сан. Нах бойъуш а гина суна. Гергара нах бойъуш а гина, цара бехк-гуьнахь а доцуш дIа а бигина. Жима волуш гина ду, воккха волуш гинехьара-м иштта а хир дацар иза...»
ГIеметта хIоьттина волчу Русланна стаг оьрсий вара, аьлла дIататтар нийса ца хета.
Руслан: «ХIора стагаца цхьа шен-шен юкъаметтиг ма-нислой. Цхьа цабезам бу аьлла, цабезам а бац иза. Амма дагалецамаш буй... Дагалецамаш ма-буй хIора нохчийчуьнан а. Са-сайн дIоггара хьагI а яц цаьрца.
Моссо а гIазакхий ма-боций и тIом безаш а, хIара бала вайна хуьлийла лууш а. ТIом болчу хенахь а, делалахь ма-хьашт доцург ду иза, м-оьшуш доцу хIума дара иза, бохуш соьга къамел дина гIазакхий бу-кх дуккха а».
Лема а ву жимастаг. Цунна хетарехь ирх-пурх оьрсашца лула-кулахь даха дезаш хилча цхьадолу хIума дитина юкъаметтигаш дIацалелийча ца болу нохчий а.
Лема : «Суна нохчийн гIазакхашка цхьа а цабезам бац аьлла хета. Нагахь нохчий дIа а бахана гIазакхий бехачохь тIом а бина хIума хиллехь, цара дIай-схьай бовла а буьтур бацара уьш, иштта а ца безаш болу. Оццула кхузахь тIемаш хиллашехь, цабезам бац цаьрга. Дика юкъаметтигаш а ю.
Хьалха хилла долу хIуманаш диц а делла дIадевлла. Делахь а, цхьацца долу хIуманаш дицдан дезаш дацара. Юха ца хилийта а цхьацца долу хIуманаш дагахь латто дезаш а дара. Делахь а Iе а, даха а дезаш хилча, уьш дагчу а доьхкина лелча а кхин тIекхета хIумма а дац. Даиман а гIазакхашца цхьана Iен дезаш ду вай, цундела массо а и хIумнаш дагахь а латтош лелча а гIуллакх хир дац цунах».
Кху тIаьхьарчу хенахь кавказхошна дуьхьала хьажийна йолу акциш хилира Москох. Президентан харжамаш тIекхочуш кавказхойн хаттар юха а айа гIерта политикаш. Уггара сагатдийриг ду цаьрна юкъахь карарчу хенахь пачхьалкхана урхалла деш болу нах хилар.